In de jaren ’70 en ‘80 ontwikkelden uit Rusland afkomstige kunstenaars een variant op de Pop Art: Sots Art.
De term Sots Art werd bedacht door het kunstenaarsduo Komar en Melamid. Zij stelden:
‘Zoals de pop-art werd geboren uit de overproductie van producten en reclame, kwam Sots-Art voort uit de overproductie van ideologie en propaganda, inclusief de visuele propaganda ... Na de politieke omwentelingen in de Sovjet-Unie wordt elk sociaal realistisch kunstwerk tussen historische aanhalingstekens gezet en Sots Art genoemd".
De term combineert de begrippen "socialist art" en "pop art". Het is conceptuele kunst uit Moskou.
Amerikaanse pop art-kunstenaars verhieven gewone, alledaagse dingen tot kunst: Low Art werd High Art. Sots Art kunstenaars haalden daarentegen de grote Stalin en de propagandistische beeldtaal van het communisme van het Russische voetstuk. Ze waren ‘realistisch’ over de Sovjet massacultuur op dezelfde manier als Andy Warhol ‘realistisch’ was over Amerikaanse popcultuur. Sots Art heeft dus een ideologisch thema, het is een mengeling van Pop Art en Socialistisch Realisme.
Russische kunstenaars die vanaf het begin van de 20e eeuw een voortrekkersrol hadden gespeeld in de avant-garde, werden onder het communistische regime gedwongen in het keurslijf van het officiële staatsapparaat. Kunstenaars moesten propaganda maken voor het communisme en Stalin en Lenin verheerlijken. Het sociaal-realisme werd er jarenlang de enige stijl die toegestaan werd.
Vitaly Komar (1943) en Alex Melamid (1945) zijn twee Russische kunstenaars die in 1978 naar de VS emigreerden. Zij leerden elkaar kennen op de kunstacademie in Moskou. In 1973 besloten ze samen te werken als (conceptueel) kunstenaarsduo. In een verklaring stelde dit kunstenaarscollectief dat "..ook wanneer één van ons een individueel werk maakt, ondertekenen we dat samen. We zijn niet alleen kunstenaars, we zijn ook een beweging."
In Rusland waren Komar en Melamid dissidenten. Kunst moest propagandistisch zijn, communistische affiches hadden een door Stalin voorgeschreven socialistisch-realistische stijl, maar Komar en Melamid schilderden impressionistisch. In medaillons, de verheven omlijsting die voor portretten van Stalin of Lenin was gereserveerd, portretteerden ze zichzelf. Dat viel niet in goede aarde bij de machthebbers. Toen ze in 1974 wilden deelnemen aan een onofficiële openluchttentoonstelling in Moskou, legden de autoriteiten het expositieterrein plat met een bulldozer.
Socialistisch Realisme
Op de kunstacademie waren Komar en Melamid opgeleid om heldhaftige portretten te schilderen van Stalin, sterke arbeiders en van blije vrouwen en kinderen. In plaats daarvan maakten zij kritische ‘Sots Art’, een vorm van Russische Pop Art. Hun voorstellingen, slogans en symbolen uit de Sovjet-propaganda waren ironisch bedoeld. De Sovjet-beeldtaal vol ideologische pathos werd het onderwerp van hun kunstzinnige verbeelding.
In Rusland moest kunst tussen 1953 -na de dood van Stalin- en 1985 tijdens de Perestrojka en Glasnost- voldoen aan de voorschriften van het Socialistisch Realisme. Kunstenaars moesten een ideale ‘realiteit’ op een herkenbare en vooral positieve manier afbeelden, opdat de ‘gewone man’ het zou begrijpen. Het volk, de arbeidersmassa moest worden opgevoed met eenvoudige, toegankelijke beeldtaal. In de voorstelling stond de arbeider zelf centraal, zijn leven, zijn werk en -vooral- zijn politiek leider. Met idealistische beelden van zichzelf werd de samenleving geïndoctrineerd. De sovjetburger werd duidelijk gemaakt dat hij het voorrecht had in een heilstaat en arbeidersparadijs te leven.
Was Popart in de jaren ‘60 heel populair, de makers van Sots Art werden door censuur van de overheid voortdurend tegengewerkt, elke expositie van hun werk werd verboden. Nadat zij het regime waren ontvlucht, ontwikkelden ook Komar en Melamid in het kapitalistische Amerika conceptuele kunst die kritische vragen stelde. In New York ontstonden series werken als "Nostalgie voor het Sociaal realisme," en "Anarchic Synthesis', 1984-1986, waarin zij verschillende historische stijlen combineerden. Deze methode noemden zij ‘politieke polyptiek’.
De relatie tussen Amerika en Rusland werd in de tweede helft van de twintigste eeuw nog gekenmerkt door de Koude Oorlog, een bewapeningswedstrijd zonder gevechten. De twee grote ideologische blokken van de 20e eeuw stonden tegeover elkaar: het kapitalistisme tegenover het communisme. In de jaren ’90 eindigde deze ‘oorlog’, en na de val van de Sovjet Unie verdween het communisme en kreeg het kapitalisme voet aan de grond in Rusland. Zo ook in de kunst.
In de rosse buurt van Den Haag werd in 1986 een buste van Stalin -met haring- geplaatst. In een telefooncel staat zijn portretbuste op rood fluweel, naast een kitscherig schemerlampje en een haring. Stalin is opgesloten in een benauwd wereldje met zijn favoriete liefhebberijen: hoeren en haring. Dit eerste publieke werk van Komar en Melamid is -nadat het meerdere keren beschadigd werd- verplaatst naar het Statenkwartier.
De Sovjet-Pop van Komar en Melamid is conceptuele kunst die de beginselen van Dada en het socialistisch realisme combineert. Zij stellen ook kritische vragen aan het Westen. Patriottische Amerikaanse slogans in advertenties en humoristische afbeeldingen in Super Objects for Super People gaven commentaar op het consumentisme. Met ‘een galg voor hedendaags gebruik’ stelden zij de doodstraf ter discussie en tekeningen in renaissancestijl van moderne wapens toonden het wapenbezit als kenmerk van de Amerikaanse cultuur.
Veel kunst van Komar en Melamid ontstond in samenwerking met anderen.
Bekijk HIER de meest en minst gewilde schilderijen.
Opiniepeilingen en marktonderzoek sturen in onze tijd bijna elk aspect van onze democratische samenleving. De kunstwereld vormde daarop een opmerkelijke uitzondering. Het project van Komar en Melamid legde vragen voor aan een in kunst geïnteresseerd publiek, en via het web aan de samenleving in het algemeen. Hun onderzoeksvraag was ongebruikelijk: Hoe zou kunst er uitzien die de meerderheid van de bevolking mooi vindt? En breder gesteld: Wat voor soort cultuur komt voort uit een maatschappij die gestuurd wordt door opiniepeilingen?
Komar en Melamid gebruikten dezelfde procedure in 1996-1997, in samenwerking met componist Dave Soldier om The People's Choice Music te componeren. Het resulaat was "The Most Wanted Song" -5 min- (een liefdeslied met lage mannelijke en vrouwelijke vocalen, met beperkte duur, toonhoogte, en rustig tempo) en "The Most Unwanted Song" -22 min- (een mix met veel stijl- en tempowisselingen, waarin een operazangeres te horen is die rapt, cowboy muziek en kinderstemmen die zingen over kerst en reclame maken voor een supermarkt. Het geheel wordt begeleid door de minst geliefde instrumenten als accordeon, doedelzakken, orgel, harp, fluit en tuba).
Ilja en
Emilia Kabakov
Ook de van oorsprong Russische Ilya (80) en Emilia (68) Kabakov vormen sinds 1988 een kunstenaarsduo. Eind jaren 80 emigreerden zij naar de VS. De Kabakovs begonnen onder meer met het maken van zogenoemde ‘totale installaties’, waarin zij een verhaal vertellen dat vaak ontbrak in de destijds meer conceptuele kunst van het westen.
De term combineert de begrippen "socialist art" en "pop art". Het is conceptuele kunst uit Moskou.
Amerikaanse pop art-kunstenaars verhieven gewone, alledaagse dingen tot kunst: Low Art werd High Art. Sots Art kunstenaars haalden daarentegen de grote Stalin en de propagandistische beeldtaal van het communisme van het Russische voetstuk. Ze waren ‘realistisch’ over de Sovjet massacultuur op dezelfde manier als Andy Warhol ‘realistisch’ was over Amerikaanse popcultuur. Sots Art heeft dus een ideologisch thema, het is een mengeling van Pop Art en Socialistisch Realisme.
Russische kunstenaars die vanaf het begin van de 20e eeuw een voortrekkersrol hadden gespeeld in de avant-garde, werden onder het communistische regime gedwongen in het keurslijf van het officiële staatsapparaat. Kunstenaars moesten propaganda maken voor het communisme en Stalin en Lenin verheerlijken. Het sociaal-realisme werd er jarenlang de enige stijl die toegestaan werd.
Komar en Melamid
Vitaly Komar (1943) en Alex Melamid (1945) zijn twee Russische kunstenaars die in 1978 naar de VS emigreerden. Zij leerden elkaar kennen op de kunstacademie in Moskou. In 1973 besloten ze samen te werken als (conceptueel) kunstenaarsduo. In een verklaring stelde dit kunstenaarscollectief dat "..ook wanneer één van ons een individueel werk maakt, ondertekenen we dat samen. We zijn niet alleen kunstenaars, we zijn ook een beweging."
In Rusland waren Komar en Melamid dissidenten. Kunst moest propagandistisch zijn, communistische affiches hadden een door Stalin voorgeschreven socialistisch-realistische stijl, maar Komar en Melamid schilderden impressionistisch. In medaillons, de verheven omlijsting die voor portretten van Stalin of Lenin was gereserveerd, portretteerden ze zichzelf. Dat viel niet in goede aarde bij de machthebbers. Toen ze in 1974 wilden deelnemen aan een onofficiële openluchttentoonstelling in Moskou, legden de autoriteiten het expositieterrein plat met een bulldozer.
 |
| Komar en Melamid de oorsprong van het socialistisch realisme 1982 |
Op de kunstacademie waren Komar en Melamid opgeleid om heldhaftige portretten te schilderen van Stalin, sterke arbeiders en van blije vrouwen en kinderen. In plaats daarvan maakten zij kritische ‘Sots Art’, een vorm van Russische Pop Art. Hun voorstellingen, slogans en symbolen uit de Sovjet-propaganda waren ironisch bedoeld. De Sovjet-beeldtaal vol ideologische pathos werd het onderwerp van hun kunstzinnige verbeelding.
In Rusland moest kunst tussen 1953 -na de dood van Stalin- en 1985 tijdens de Perestrojka en Glasnost- voldoen aan de voorschriften van het Socialistisch Realisme. Kunstenaars moesten een ideale ‘realiteit’ op een herkenbare en vooral positieve manier afbeelden, opdat de ‘gewone man’ het zou begrijpen. Het volk, de arbeidersmassa moest worden opgevoed met eenvoudige, toegankelijke beeldtaal. In de voorstelling stond de arbeider zelf centraal, zijn leven, zijn werk en -vooral- zijn politiek leider. Met idealistische beelden van zichzelf werd de samenleving geïndoctrineerd. De sovjetburger werd duidelijk gemaakt dat hij het voorrecht had in een heilstaat en arbeidersparadijs te leven.
Alexander Kosolapov
Ook Alexander Kosolapov (1943) werkt met de beeldtaal van het socialistisch realisme. Zo toont een schilderij Stalin, die een wandeling maakt met zijn compagnon, de militair Voroshilov. Kosolapov voegde in het lettertype van het sigarettenmerk Marlboro de naam van Malevich toe. Deze socialistisch realistische voorstelling wordt daardoor een parodie en in een commerciële context geplaatst. De naam Malevich verwijst naar het modernisme en het zwarte vierkant dat Malevich schilderde, een schilderij dat volkomen abstract is en de werkelijkheid juist niet weergeeft. Kolosapov suggereert met het Marlboro lettertype dat Stalin met het socialistisch realisme een werkelijkheid probeerde te verkopen die geen bestaande werkelijkeid is, net als het zwarte vierkant van Malevich.
 |
| Alexander Kosolapov het land van Malevich 1985 olieverf op doek 54x70 cm |
Kosolapov maakte ook het project ‘Have you eaten caviar lately?’. Naar zijn mening had Andy Warhol te romantische opvattingen over de consumptiecultuur in Amerika. In het kaviaar project.zette hij kaviaar in de Russisch-orthodoxe context van iconen. Kaviaar is een duur project, dus wordt alleen door de rijke autoriteiten gegeten. Omdat kaviaar libido verhogend zou zijn, zet hij er vaak ook een sekssymbool bij, waarmee Kosolapov het orthodoxe tegenover de consumptiecultuur zet. De naam van het project komt van de reclame slogan: ‘Have you driven a Ford lately?’. HIj verving de Amerikaanse tekens voor de Russische tekens die verloren gingen en stelde zo de consumptiecultuur ter discussie.
socialisme en kapitalisme
socialisme en kapitalisme
Was Popart in de jaren ‘60 heel populair, de makers van Sots Art werden door censuur van de overheid voortdurend tegengewerkt, elke expositie van hun werk werd verboden. Nadat zij het regime waren ontvlucht, ontwikkelden ook Komar en Melamid in het kapitalistische Amerika conceptuele kunst die kritische vragen stelde. In New York ontstonden series werken als "Nostalgie voor het Sociaal realisme," en "Anarchic Synthesis', 1984-1986, waarin zij verschillende historische stijlen combineerden. Deze methode noemden zij ‘politieke polyptiek’.
De relatie tussen Amerika en Rusland werd in de tweede helft van de twintigste eeuw nog gekenmerkt door de Koude Oorlog, een bewapeningswedstrijd zonder gevechten. De twee grote ideologische blokken van de 20e eeuw stonden tegeover elkaar: het kapitalistisme tegenover het communisme. In de jaren ’90 eindigde deze ‘oorlog’, en na de val van de Sovjet Unie verdween het communisme en kreeg het kapitalisme voet aan de grond in Rusland. Zo ook in de kunst.
de wereld van Stalin
In de rosse buurt van Den Haag werd in 1986 een buste van Stalin -met haring- geplaatst. In een telefooncel staat zijn portretbuste op rood fluweel, naast een kitscherig schemerlampje en een haring. Stalin is opgesloten in een benauwd wereldje met zijn favoriete liefhebberijen: hoeren en haring. Dit eerste publieke werk van Komar en Melamid is -nadat het meerdere keren beschadigd werd- verplaatst naar het Statenkwartier.
 |
| Komar en Melamid Iosif Vissarionovitsj Dzjoegasjvili (Stalin), Dictator 1986 |
§ met Pop Art kunstenaar Andy Warhol aan het
conceptuele project We Buy and
Sell Souls in 1978-1979 (particuliere
collectie, Moskou). Voor het project Souls
werd een bedrijf opgericht, Komar en Melamid Inc. dat menselijke zielen
kocht en verkocht. Een reclamecampagne met posters en advertenties op o.a. het
beeldscherm op Times Square bracht zo’n 600 mensen -inclusief Warhol- ertoe om
een contract te ondertekenden en hun ziel aan het bedrijf te verkopen. 'We
Buy And Sell Souls, Over Five Thousand Years of Experience.' was een parodie
op commercie. In plaats van producten zoals Warhol’s Campbell's Soup Can verhandelden zij spiritualiteit. Zwart-wit
prints uit de serie, "Auction of
Souls" prijzen de handelswaar aan: "Fine Quality Souls for Every
Taste” en “A Soul is the best INVESTMENT”.
§ met tientallen kunstenaars aan Monumental Propaganda in 1993. De tentoonstelling bestond uit ruim
200 ontwerpen van kunstenaars over de hele wereld voor het behoud van Sovjet totalitaire
monumenten door ze te transformeren. (reizende tentoonstelling).
§ met componist Dave Soldier aan een opera over Washington, Lenin en Duchamp, getiteld: Naked Revolution in 1997.
§ met ‘schilder’ Renee de Olifant in 1995. Komar en Melamid hingen abstracte schilderijen die door olifanten gemaakt waren in musea tussen officiële abstracte werken.
§ met ‘fotograaf’ Mikki de Chimpansee in 1998 (Russisch paviljoen op de Biënnale van Venetië, 1999). Zij leerden circus-artiest Mikki een camera gebruiken. Voor de (soms wazige) foto’s hebben kunstverzamelaars inmiddels hoge bedragen betaald.
§ met bureau the masses as polled van Martilla en Kiley Poll Company en DIA Foundation aan Most Wanted en Least Wanted Paintings.
§ met componist Dave Soldier aan een opera over Washington, Lenin en Duchamp, getiteld: Naked Revolution in 1997.
§ met ‘schilder’ Renee de Olifant in 1995. Komar en Melamid hingen abstracte schilderijen die door olifanten gemaakt waren in musea tussen officiële abstracte werken.
§ met ‘fotograaf’ Mikki de Chimpansee in 1998 (Russisch paviljoen op de Biënnale van Venetië, 1999). Zij leerden circus-artiest Mikki een camera gebruiken. Voor de (soms wazige) foto’s hebben kunstverzamelaars inmiddels hoge bedragen betaald.
§ met bureau the masses as polled van Martilla en Kiley Poll Company en DIA Foundation aan Most Wanted en Least Wanted Paintings.
onderzoek naar smaak - Most Wanted / Least Wanted
In 1994 tot 1997 werkten Komar en Vitali met de DIA ART FOUNDATION aan een onderzoek in 11 landen naar wat de meeste mensen mooie kunst vinden. Zij lieten een professioneel marketingbureau onderzoek doen naar esthetische voorkeuren en smaak voor ‘afbeeldingen voor het world wide web’, In anderhalf jaar tijd vulden 3.001 bezoekers een online enquête in, daarnaast namen zij in verschillende landen enquêtes af. Op basis van de resultaten maakten zij in 1995 voor elk onderzocht land het meest gewilde en het minst gewilde schilderij. Ook op basis van de online enquête schilderden zij zo’n tweeluik. De werken werden tentoongesteld in het Alternative Museum in New York met de titel: ‘People’s Choice’. Zowel de gedigitaliseerde versies van de schilderijen als de enquêteresultaten die zij daarin verwerkten, zijn gepubliceerd op het web. Want ook de schilderijen die het kunstanaarsduo voor de verschillende landen maakte zijn bedoeld om op het web te bekijken. “De schilderijen weerspiegelen de smaak van een grote groep, van het volk, het laat bepaalde clichés zien”.Bekijk HIER de meest en minst gewilde schilderijen.
Opiniepeilingen en marktonderzoek sturen in onze tijd bijna elk aspect van onze democratische samenleving. De kunstwereld vormde daarop een opmerkelijke uitzondering. Het project van Komar en Melamid legde vragen voor aan een in kunst geïnteresseerd publiek, en via het web aan de samenleving in het algemeen. Hun onderzoeksvraag was ongebruikelijk: Hoe zou kunst er uitzien die de meerderheid van de bevolking mooi vindt? En breder gesteld: Wat voor soort cultuur komt voort uit een maatschappij die gestuurd wordt door opiniepeilingen?
Komar en Melamid gebruikten dezelfde procedure in 1996-1997, in samenwerking met componist Dave Soldier om The People's Choice Music te componeren. Het resulaat was "The Most Wanted Song" -5 min- (een liefdeslied met lage mannelijke en vrouwelijke vocalen, met beperkte duur, toonhoogte, en rustig tempo) en "The Most Unwanted Song" -22 min- (een mix met veel stijl- en tempowisselingen, waarin een operazangeres te horen is die rapt, cowboy muziek en kinderstemmen die zingen over kerst en reclame maken voor een supermarkt. Het geheel wordt begeleid door de minst geliefde instrumenten als accordeon, doedelzakken, orgel, harp, fluit en tuba).
 |
| Ilja en Emilia Kabakov The Toilet. Womens side. Documenta IX 1992 |
The Toilet was een installatie die te zien was op de Documenta in 1992, waarin het echtpaar een appartement had gebouwd - compleet met een opgemaakt bed, kinderbox en een tafel met borden en een theepot - in de beslotenheid van een armoedig en verouderd openbaar toilet. Door de suggestie dat de Russen in een toilet leefden was het werk niet alleen verrassend, maar ook controversieel.
 |
| Ilya en Emilia Kabakov the happiest man schets en installatie 2013 |
